De suggestieve kracht van Pacto da Viola

Tussen de zogenaamde beschaafde wereld en de wereld van legendes en folklore

Deze film is een welkome stap in de genrecinema (sciencefiction, fantasy en horror) in Brazilië. Maar in tegenstelling tot wat steeds gebruikelijker wordt, waar jump scares, scherpe soundtracks en hakkerige montage bijna de norm zijn geworden, is het tempo in Pacto da Viola anders – tot ons grote genoegen. Regisseur en scenarioschrijver Guilherme Bacalhao – een nieuwkomer in het format, maar verre van een beginner – laat een merkwaardige zekerheid zien over wat ons te wachten staat, zowel wat betreft de verhaallijn als de ontwikkeling en consolidatie van de personages die betrokken zijn bij de gebeurtenissen waarvan we getuige zijn. De banden tussen hen zijn solide, ook al manifesteren ze zich in verschillende dynamieken: er is de vreemdeling (of bijna vreemdeling) die niet veel gelooft, evenals de ouderen die halfslachtig herhalen wat ze weten over wat niet wordt gezien of zelfs genoemd. Tussen de vermoedens en suggesties bouwt het mysterie zich op. Zonder duidelijke onthullingen of vluchtige effecten, maar met een meer pervers en blijvend effect.

Nous parlons du « mal », le secret à peine caché qui se trouve derrière les événements principaux de Pacto da Viola. Lorsqu’il apprend que son père est malade, Alex (Wellington Abreu, de O Espaço Infinito, 2023) décide de quitter — bien que temporairement — la vie à la capitale pour retourner à la campagne. Dans la petite ville d’Urucuia, celle de son enfance, en pleine transformation. L’agro-industrie s’est emparée de tout et de tous — les jeunes qui restent dépendent de « la ferme » pour toute forme de travail et de subsistance, la géographie du lieu est également soumise à la volonté des « patrons » — et l’espoir de maintenir les anciennes traditions et coutumes se perdent. Le garçon rêve de devenir chanteur de Sertanejo (une country brésilienne), mais il n’a qu’une vieille guitare et quelques CD enregistrés à compte d’auteur, un produit qui n’intéresse personne. Alors, comment éviter le même sort qui s’abat chez tous ceux qui l’entourent ? Deux options : se résigner ou fuir ?

La relation qui se dévoile peu à peu entre le monde dit civilisé et le monde des légendes et du folklore qui alimentent les croyances des habitants est intéressante. Lorsqu’il arrive et trouve son père alité, le premier réflexe d’Alex est de l’emmener au centre de santé, un projet vite écarté par la tante chargée de soigner le malade. Il y a d’autres choses à essayer d’abord. Une forte prière, un rituel pour « recoudre » le corps, la consécration du bœuf dédié aux saints. Mais rien n’arrête le bruit du serpent à sonnette qui se rapproche de jour en jour. Personne ne l’entend plus, mais le vieil homme sait que son heure approche. Qu’a-t-il pu faire pour avoir si peur de payer cette prétendue dette ? La révélation vient au jeune homme d’une manière biaisée : et si le contrat conclu il y a tant d’années ne l’avait pas été avec celui d’en haut, mais plutôt avec une force d’en bas, encore plus séduisante et pleine d’arrière-pensées ? Est-ce la raison pour laquelle le père n’a plus jamais joué de la guitare après la mort de sa femme ? Le non-croyant se retrouvera donc lui aussi croyant.

Het dilemma van de ene man lijkt op dat van de andere, wat parallellen trekt tussen gisteren en vandaag. Inderdaad, als de oude man de gave die hij als gitarist heeft gekregen niet meer wil gebruiken, vooral omdat hij de hoge prijs ontkent die het hem heeft gekost, wat zou de zoon dan te verliezen hebben, die alleen maar wil genieten van hetzelfde talent dat aan zijn vader is opgedragen? Werkend op enorme sojaplantages, omringd door giftige pesticiden en eindeloze silo’s waarin je kunt verdwalen tot je nooit meer gevonden wordt, lijkt de droom van zijn neef om te vertrekken een dagdroom. Als de hoofdpersoon hoort dat de duivel zich schuilhoudt in een gat in een klein kerkje dat door de gelovigen is vergeten, gaat hij daarheen. In het begin is het bijna een grap, een klucht zonder grote gevolgen. Maar wanneer zijn opties opraken, is het de enige oplossing die overblijft. En om de één te redden, moet je de ander veroordelen, als een uitwisseling van stokken – en verantwoordelijkheden.

Het pact waaraan de film zijn titel ontleent, is een dreiging die van begin tot eind boven de hoofdpersonen hangt, en de mogelijkheid (of juist niet) dat het pact werkelijkheid wordt, is een van de successen van Pacto da Viola. Door gebruik te maken van een trage vertelling die het gebrek aan horizon weerspiegelt, terwijl de spanning meer wordt opgebouwd door de manipulatie van het gezichtspunt en de kracht van suggestie, biedt Guilherme Bacalhao zijn kijkers een oefening in sfeer die misschien niet gemakkelijk te waarderen of te herkennen is, maar die stevig wordt bevestigd als het eenmaal is ingebed in de ervaring van degenen die ernaar kijken. Een constante poging tot vertellen, een film die grenst aan vakmanschap, maar die wijst op een interessant pad dat geen onvoorwaardelijke acceptatie vereist, maar degenen die het bewandelen, komen er getransformeerd uit. Als een verzameling onderdelen, kostbaar als ze gescheiden worden, en onmiskenbaar sterk als ze samengebracht worden.

Door Robledo Milani / Papo de Cinema / vertaald door Kinolatino